| |
|
|
|
DÝZGÝ TERÝMLERÝ |
|
|
|
Cuma, 07 Aralýk 2007 |
Aksan: Özellikle yabancý dillerden dilimize geçmiþ bazý sözcüklerin söyleniþinde yol gösterici olarak görev yapan ve bazý harflerin üzerinde bulunan iþaretlerdir.
Altbaþlýk: Büyük yazýlarý yutulabilir parçalara bölmek için kullanýlan, sunduklarý yazýnýn reklamýný yapan, göz gezdiren insanlarý okumaya sevkeden ve ana baþlýðýn altýnda bulunan baþlýklardýr.
Ara baþlýk: Bir haberin ya da yazýnýn belirli bölümlerine dikkat çekmek için metin aralarýnda kullanýlan yazý dizgisinden çok az büyüklükteki punto ile dizilmiþ ve genellikle daha kalýn (bold) olan baþlýklardýr.
Asýl baþlýk: Bir gazete ya da yayýn tarafýndan kurumsal tanýmlama olarak kullanýlan tasarým ya da logo.Örneðin, Hürriyet Gazetesi'nin logosu.
Basan malzeme: Sýcak dizgide harf, iþaret, çizgi, süs gibi baský iþlemi sonucu sayfada görülecek malzemeler
Basmayan malzemeler: Sýcak dizgide espas (araboþu), kadrat, anterlin, garnitür, kliþe altlýðý gibi baský kalabýnda yer alýp mürekkeple temas etmeyen malzemelerdir. Espaslar, kelimelerin arasýnda; kadratlar, yarým kalan (dul) satýrlarýn tamamlanmasýnda veya kelime/satýr ortalamada; garnitürler, sayfadaki büyük boþluklarý oluþturmada; kliþe altlýklarý, kliþeleri yazý yüksekliðine getirmede kullanýlýr.
Baþlýk: Metnin baþýna büyük punto harflerle konunun adýný belirtmek amacýyla konulan yazý.
Baþtan blok yazý: Satýrlarý saðdan baþlayýp son kýsmý serbest biten dizgi türü. Soldan blok da denilebilir.
Baþvuru Ýþaretleri: Okuyucuyu metinden dipnota ya da diðer baþvurulara yönlendirmek için kullanýlan iþaretler
Blok paragraf: Paragraf baþýndaki satýrý içeri almadan, satýrbaþý boþluðu olmadan yapýlan dizgi.
Bloklama: Yazýnýn düþey olarak, saðdan ve soldan düzgün þekilde dizilmesi. Tam blok ve yarým blok olabilir. Tam bloklamada dul satýrlardaki harf aralarý gereðinden fazla açýlarak istenmedik bir görünüm sergileyebilirler.
Bold: Normal yazý karakterinden daha kalýn gövdeye sahip olan daha siyah yazý karakteri veya stili
Bold-italic: Eðik karakterleri ve kalýn çizgileriyle zor okunmasýna raðmen (burada olduðu gibi) pek çok dizgici tarafýndan tarafýndan kullanýlan yazý stili. Bu stil daha çok alt baþlýklarda tercih edinmelidir.
Çift: Tipo baskýda metal harfleri dizerken kolaylýk olsun diye kullanýdýðýmýz cýmbýza benzer ince uçlu alet.
Decoratif yazý: Dekoratif yazý tipleri özel imajlar için tasarlanmýþlardýr. Genelde metinlerde deðil baþlýklarda ve sanat çalýþmalarýnda tercih edilen yazý tipidir.
Dizgi operatörü: Dizgi makinelerinde dizgi iþini yapan kiþi. Günümüzde yayýnevleri dýþýnda dizgi operatörlüðü mesleði yerini hem dizgi tasarým yapabilen yardýmcý grafikerlere býrakmaktadýr.
Dizgi: Basým yoluyla çoðaltýlmasý düþünülen yazýlý bir metnin belirli standartlar gözetilerek matbaa harfleriyle yeniden yazýlmasý iþlemi
Dizgici: Kurþun harfleri, harf kasalarýndan tek tek alarak kumpas üzerine dizen elle dizen kiþiye mürettip; linotype, entertype, monotype gibi kurþun dizgi makinalarýnda klavye yardýmýyla dizen kiþiye dizgi operatörü denir. Günümüzde, masaüstü yayýncýlýk sistemi içeresinde bilgisayarda dizgi yap;an elemanlar da bilgisayar dizgi operatörü olarak anýlmaktadýr.
Dul: Bir paragraf sonunda yarým kalmýþ satýr.
Düzeltmen: Genel tashih kurallarýný bilen, metnin yazýldýðý dile hakim olan, bu çerçevede dizgilmiþ bir metindeki dizgi ve yazým hatalarýný düzeltmekle yükümlü kiþi.
Eðik Yazý: Normal yazýnýn bilgisayar tarafýndan hafif eðilmiþ türüdür. Ýtalic olana göre daha iyi okunur.
Elle dizgi: Daha önceden dökümü yapýlmýþ ve hurufat kasalarýnda yerlerini almýþ kurþun harflerin mürettipler tarafýndan teker teker el ile alýnarak biraraya getirilmesi yoluyla yapýlan dizgi iþlemi
Entertype: Kurþuna dayalý dizgi sisteminde som (tek) satýrlar dizen mekanik dizgi makinasý.
Font: Belli bir adý ve sabit görünümü bulunan harf, sayý, noktalama iþaretleri ve diðer yazý simgelerinin kümesi.
Foto Dizgi: Bilgisayarlarýn matbaacýlýk sektöründe kullanýlmaya baþlanmasýndan önceki yýllarda kullanýlan ve compugrafic adýyla da anýlan fotografik temelli dizgi makinalarýnda yapýlan dizgi sistemi. Bu sistemde dizgi makinalarýnýn ekranlarýnda sýnýrlý sayýda satýr görülebilir; dizilen satýrlar bir kayýt biriminde saklanarak dizgi bitiminde pikaj yapýlmak üzere rulolar þeklindeki ýþýða duyarlý kaðýtlara ýþýnsal aktarým yoluyla pozlanýrdý. Bu kaðýtlar týptý fotoðraf baskýsý gibi belli kimyasal
iþlemlerden geçirildikten sonra yazýlar görünür hale gelirdi. Bu kaðýtlardan pikaj yapýlýr ve pikajlý sayfalarýn filmi çekilerek baskýya hazýrlýk süreci devam ederdi.
Gale: Kenarlarýndan ikisi üzerinde bir gönye bulunan ve üzerine elle veya mekanik olarak tipografi dizgi satýrlarý yerleþtirilen madeni levha.
Harf Kasasý: Belirli bir düzeni olan, içinde metal harfleri(hurufat) barýndýran, çok çekmeceli bir kasa.
Harf: Tipografik düzenlemenin en temel öðesidir ve alfabenin her bir simgesini belirtir.
Hat Sanatý: El ile güzel yazý yazma sanatý
Hattat: El ile yazý yazmayý sanat olarak uygulayan kiþi.
Hurufat: Metal harfler. Kurþun, antimuan ve kalaydan kimi zaman da, bakýr alaþýmýndan dizgi dökümü için kullanýlan metal.
Ýnisyal Harf: Paragraf baþýndaki büyük ve çoðunlukla süslü baþ harf.
Ýtalik: Hümanistik küçük harften türemiþ ve matbaacýlýkta 1500’e doðru Aldo Manizio’nun giriþimiyle benimsenmiþ, okuyana göre sað üst köþeye doðru hafif eðik olan basým harfidir. El yazýsýna benzetilmek için tekrar tasarlanýp eðilmiþtir. Ýnceliði ve açýsý yüzünden okunaklýðý azdýr.
Kaligrafi: Güzel, þýk el yazýsý
Karakter: Veri ve bilgileri iþleme ya da iletme amacýyla göstermede, uzlaþmalý olarak kullanýlan rakam, harf, noktalama iþaretleri ya da herhangi bir baþka simge.
Kliþe: 1. Tipo baskýda kullanýlmak amacýyla, üzerine kabartma olarak bir kompozisyon yada resim kopya edilmiþ madeni levha. 2. Çukur baskýda, fotoðraf negatifi ve pozitifi.
Komut ya da Ýþlev Karakteri: Verileri kaydetme, iþleme, iletme ya da yorumlama gibi iþlemlerin yürütülmesi, baþlatmaya, deðiþtirmeye ya da durdurmaya yarayan ve bir veriyi gösterme karakterinden ayrýlmasý gereken karakter.
Kumpas: Metal dizgi düzenlemesinde elle dizilecek harflerin birleþtirilmesi için kullanýlan metal bir alet.
Linotype: Tekli bir kurþun çubuk olarak bir tam-bütün dizgi satýrýný dizen satýr döküm makinasý için yaygýn olarak kullanýlan ticari marka adý.
Ludlow: Baþlýklarýn ilanlarýn dizgisinde kullanýlan makine. (Karakter matrisleri, satýrýn tek blok olarak döküldüðü özel bir kumpasta elle birleþtirilir.)
Majiskül: Büyük harf veya büyük harflerle yazýlmýþ yazý, kapital veya uppercase adýyla da bilinir.
Matris: Sýcak dizgide döküm için kullanýlan diþi harfler
Mekanik dizgi: Basýlacak matbaa harflerinin mekanik (Linotype, monotype gibi yöntemlerle) olarak dizilmesi.
Miniskül: Küçük harf veya küçük harflerle yazýlmýþ yazý.
Monotype: Tek tek harflerden boylarý ayarlanmýþ satýrlar dizen mekanik dizgi makinesi.
Otomatik Satýr Aralýðý: Yazý tipine, yazý büyüklüðüne ve stiline dikkat etmeden kelime iþlem programlarýnýn satýr arasý boþluklarýný otomatik olarak ayarlamasý.
Pi Fontlarý: Daktiloda olmayan simgesel karakterlerler. Klavyedeki Alt, Option ile elde ettiðimiz sembollerde yüklü bulunan simgeler veya özel olarak üretilmiþ simge fontlarýna verilen isim.
Pika: Pika tasarýmcýsý ölçüm birimi. 12 punto = 1 pika, 6 pika = 1 inch
Prova tezgahý: Fotogravürcülerin deneme provalarýný çýkarmasýna ya da tipo iþçisinin ilk prova baskýlarýný ya da sütun tashihleri yapmasýna olanak veren baský makinesi.
Punto: Harf büyüklüklerinin tanýmlandýðý temel ölçü birimidir.
Regular: Yazý ailesi mensuplarýndan biri. Daha çok ana metin dizgisinde kullanýlan, okunurluk açýsýndan en uygun yazý þekli.
Sans serif yazý: Genellikle eþit aðýrlýklý çizgilerden oluþan, açýklýðý en iyi olan ve týrnak adýný verdiðimiz bitiþ vurgularý olmayan yazý tipleridir. Arial, Helvetica, Univers sans serif yazý tipi örnekleridir.
Sayfa baþý derinliði: Sayfanýn üstünde, üst marja eklenen fazladan boþluk. Bu boþluk genellikle bölüm baþlýðýný belirginleþtirmek için yeni bir bölümün ilk sayfasýnda bulunur. Sayfa baþý derinliði tüm kitap boyunca ayný kalmalýdýr.
Sayýsal (digital) dizgi: Günümüzde bütün kiþisel bilgisayarlarda gerçekleþtirilebilen; çok sayýda yazýlým ve font üreticisi firma tarafýndan desteklenerek her geçen gün daha da geliþtirilen dizgi sistemi.
Script yazý: El yazýsýna benzeyen yazitiplerine verilen addýr. Resmiyetten uzak samimi bir hava oluþtururlar. Dizgide bazý harfler birleþirken bazýlarý birbirlerine dokunmazlar. Davetiye gibi az yazý gerektiren samimi yazýþmalarda kullanýlýrlar.
Serif yazý: Týrnaklý yazý tipi olarak da anýlan serif yazý tiplerinde her harfin bitiþ noktalarýnda küçük yatay çiziler vardýr. Bu çizgiler her harfin þeklini ayrý tutar ve harfler arasý geçiþi kolaylaþtýrýr. Dikey çizgileri yatay çizgilerinden daha kalýndýr. Ýnce ya da kalýn, eþit kalýnlýkta, incelen þekilde veya yuvarlak olabilirler. Okunurluðu en iyi yazý tipleridir.
Sýcak dizgi: Tipo baský sistemini destekleyen linotype, entertype dizgi makinelerinde kurþun harflerin dizilip, döküm makinelerinde dökülmesiyle gerçekleþtirilen dizgi sistemi. Gutenberg teknolojisi de diyebiliriz. Kurþun harflerin ya tek tek ya da satýr halinde dökülmesi esasýna dayanýr. Bu dizgi sistemi yüksek baský sistemlerinden tipo baský sistemini destekler.
Soðuk dizgi: Genel olarak kurþun döküm yoluyla elde edilne diðer harf dizgisi için kullanýlýr. Fotodizgi ya da sayýsal (digital) dizgi ile karýþtýrýlmamalýdýr. 1990 öncesinde IMB vb. firmalarýn üretmiþ olduðu top þeklindeki metal karakter kümelerinden oluþmuþ kalýplarla çalýþan daktilolar mevcuttu. Her bir top farklý bir karakter içerirdi. Toplarý deðiþtirerek deðiþik karakterlerde dizgi yapmak mümkündü. Sýcak dizginin yaygýn olduðu o dönemde bu sistem soðuk dizgi olarak adlandýrýlmýþtý.
Sondan blok: Satýrlarýn saða dayalý olduðu dizgi türü.
Tashih: Dizgi yanlýþnýý düzeltme iþi. Tashih konusunda ortak bir dil oluþturulmuþ olup, belli iþlemler belli sembollerle gösterilir.
Tipografi:
1. Kabartma kalýplar (tek tek karakterler, gravürler, kliþeler) üzerinde dizgi ve baský yöntemi.
2. Grafik tasarýmda yazýlý unsurlarýn (yazý karakteri, yazý büyüklüðü vb.) sanatsal bir bakýþ açýsý ile düzenlenmesi iþi. Günümüzde bilgisayarlý tipografinin geliþmesi ile beraber yazý aileleri zenginleþmiþ yeni tipografik türler oluþturmak kolaylaþmýþtýr.
Tipometre: Dizgicilerin kullandýðý taksimatlý cetvel. Üzerinde iki ayrý taksimat bulunan düz bir cetveldir.Bunlarýn birisinde metre sisteminin ondalýk bölümleri (santimetre, milimetre), ötekindeyse on iki eþit parçaya bölünen ve birimi tipo puntosu olan tipografi sistemi yer alýr.)
Tire: 1.Çizginin eþ anlamlýsý 2.Hiçbir yumuþak tonu olmayan ve yanlýzca iki uç yoðunluðu bulunan fotoðraf. 3. Tire kliþesi yada filmi, yanlýzca düz beyazlarý ve siyahlarý olan bir belgeden hareketle elde edilmiþ baský kalýbý parçasý(Tramlamanýn karþýtý olarak)
Trutype: Apple ve Microsoft tarafýndan sunulan yazý tipi düzeni. Trutype yazý tipleri çoðu zaman lazer yazýcýlarda çok daha hýzlý çýktý alýnmasýný saðlar.
X-yüksekliði: Latin Alfabesi'ndeki küçük x harfinden adýný alan X-yüksekliði kavramý a, e, o, u , ý gibi küçük ünlülerinyüksekliði anlamýna gelir ve önemli tasarým özelliðidir. Ayný puntodaki az x yüksekliðine sahip yazý karakteri, çok x yüksekliðine sahip yazý karakterinden daha az yer kaplar. (12 punto Times ile 12 punto Arial'i karþýlaþtýrdýðýmýzda arial daha çok yer kaplar.)
ABCÇDEFGÐHIÝJKLMNOÖPRSÞTUÜVYZ (Arial-Regular 12 punto)
ABCÇDEFGÐHIÝJKLMNOÖPRSÞTUÜVYZ (Times-Regular 12 punto)
Yazý Ailesi: Bir tipografik karakterin deðiþik et kalýnlýklarýnda ve daraltýlmýþ, geniþletilmiþ, eðimli, çizgili gibi çeþitlemelerinden oluþan gruba denir. Helvetica, Arial, Garamond, Times aileleri gibi…
Yazý kalýnlýðý: Yoðunlaþtýrýlmýþ yazý karakterleri çok yer harcamadan baþlýklarýn etkisin artýrmaya yarar. Yoðunlaþtýrýlmýþ; sýkýþtýrýlmýþ veya bozulmuþ demek deðildir. Bunlar daha çok etki için tasarlanmýþlardýr. Her karakterin içindeki boþluðun artmasý için x- küçüklüðü yükseklikleri artýrýlmýþtýr. Buda yazýya açýklýk saðlar. Harf, satýr ve paragraf arasý boþluklarý hem okunurluðu hemde açýklýðý etkiler. Hem metinde, hemde baþlýklarda harf arasý boþluklarýný ayarlayarak büyük farklýlýklar oluþturulabilinir. Harf satýr ve paragraf arasý boþluklarýný hesaplarken iki kavramý unutmamak gerekir. Ýzleme ve ayarlama (Ýzleme; Bütün dökümandaki harf arasý boþluklarýn ayný olmasý demektir. Ayarlama ise; Sola bloklu yazýnýn, blokundan daha az resmi görünüm verdiði kabul edilir.
Yazý Karakteri Takýmý (Font): Bir harf biçiminin bütün alfabesidir. Diðer bir deyiþle ayný dizide ayný ölçüde ve ayný hizada sayýlarý, noktalama iþaretlerinide içeren bütün parçalarýyla özel harflerin uygun toplanmasýdýr.
Yazý Stili: Bir yazý tipinde farklý yerlere vurgu yapmak için kullanýlan deðiþiklerdir. Normal, kalýn, italic, kalýn-italic, altý çizgili, gölgeli vb. yazýlardýr.
Yazýtipi Ayarlamasý: Varolan yazýtiplerini düzenleyerek yenilerini yaratmanýzý saðlayan etki. Bu etkiye sahip yazýlýmlarda harflere ince bitiþ çizgileri ekleyebilir, harfleri bastýrabilir, gerebilir ve her iki tarafýna da boþluk ekleyebilirsiniz. Yazýtipini temelden deðiþtirmek istiyorsanýz x-yüksekliði ile oynayabilir ve logo olarak kullanýlabilecek deðiþik semboller bulabilirsiniz.
Yazýtipi: Temel olarak ayný özelliklere sahip karakter setleri. Artýk kelime iþlem programlarýyla büyüklükler ayarlanabildiðinden yazýtipi terimi, ayný çizgi oranlarýna sahip karakter setleri için kullanýlmaktadýr. Çoðu yazý tipi normal ve kalýndan daha çok alternatif sunarlar. Mesela sans serif yazýlarýn büyük bir kýsmý hafif ve aðýr yazý seçeneklerini içerirler. Bunlar genel metin yazýsýndan kullanýlmaya elveriþli olmamakla birlikte; baþlýklarý renklendirir. Hareket katarlar. Light, Regular, Bold, Black, UltraBlack gibi seçenekler mevcuttur.
|
|
|
|
|
|
